آب‌انبار سردار بزرگ که در ابتدای محله ری در خیابان راه‌آهن شهر قزوین واقع شده است، بزرگترین آب‌انبار تک گنبدی ایران است. این آب‌انبار در دوره قاجار توسط دو برادر به نامهای محمدحسن خان و محمدحسین خان سردار که از امرای فتحعلی شاه بودند، ساخته شد.
آب‌انبار دارای سردرِ رفیع با قوس جناغی است. راه شیر آب‌انبار ۵۰ پله
سنگی دارد و برای دسترسی به آب باید حدود ۱۲/۵ متر پایین رفت. مخزن
آب‌انبار مربع شکل و ابعاد آن تقریباً ۱۷ متر است. مصالح به کار رفته در
جرزهای آن شفته آهک با روکش ساروج و قطر آنها در حدود ۳ متر است.
این بنا دارای گنبدی بسیار بزرگ است که روی آن گنبد مخروطی کوچکی از کاشی فیروزه‌ای بنا شده است.
این آب‌انبار در حال حاضر به موزه آب قزوین تغییر کاربری داده است.
آب‌انبار سردار بزرگ بزرگترین آب انبار تک گنبدی در ایران و جهان است که در سال ۱۱۹۱ هجری شمسی (۱۲۲۷ هجری قمری – ۱۸۱۲ میلادی) در محله راه ری شهر قزوین ساخته شد.
مشخصات و ویژگی‌ها
این بنای گنبددار که نمونه‌ای شاخص و منحصر به فرد در ایران به شمار می‌رود، دارای گنبدی رفیع و آجری می‌باشد که نورگیرهایی بر بدنه آجری آن تعبیه شده‌است.
بانیان احداث این آب انبار، دو برادر به نام «محمدحسن خان و محمدحسین خان»، از امرا و سرداران زمان فتحعلی شاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه بودند.
این آب انبار یک نظام بزرگ و جالب از آبرسانی شهری محسوب می‌شود که حجم مخزن آن بالغ بر سه هزار مترمکعب است.
در دو طرف در ورودی «آب انبار سردار»، سکوی سنگی برای نشستن و استراحت وجود دارد و همچنین راه سنگی و هر پله به ارتفاع متوسط ۲۵ سانتی‌متر است که جمعاً این آب انبار دارای ۵۰ پله سنگی است که به کانالی مشهور به راه شیر منتهی شده که دارای سقف قوسی شکل می‌باشد.
ورودی آب انبار دارای یک طاق نمای عریض با قوس جناقی و دو پا طاق جانبی به صورت دو طبقه بوده که با آجرکاری و کاشی‌کاری در طرح هندسی آراسته شده‌است.
سقف داخلی طاق نمای میانی دارای تزیینات آجرکاری همراه با رسم بندی و استفاده از پا باریک‌های تزیینی است که با کاشی آرایش بیشتری یافته‌است. مخزن آب این بنا مربع شکل است که در ارتفاعی مناسب بر روی آن گنبدی زیبا و رفیع بر پایه مربع شکل ایجاد شده که زیبایی خاصی به‌فضای آن بخشیده‌است. گنبد عظیم آب انبار سردار آجری است و در بالاترین قسمت آن بادگیری قرار گرفته و ارتفاع بلندترین نقطه آن تا کف آب انبار حدود ۲۸٫۵ متر است. و هم اکنون کف آن را به اندازه ۳ متر پُر کرده‌اند، که ارتفاع آن ۲۵٫۵ متر می‌باشد.
علاوه بر بادگیر مرکزی، چهار روزن مشبک دیگر جهت تهویه در گنبد کار گذاشته شده‌است.
قزوین، شهری آرام با طبیعتی زیبا و قدمتی بیش از هزار سال، دارای مکانهای زیارتی، سیاحتی و تاریخی بسیار است. اگر به کتابهای تاریخی جغرافیایی شهر قزوین نگاهی کرده باشید متوجه می‌شوید که یکی از آثار تاریخی که از قدیم‌الایام تا عصر حاضر در این شهر به وفور دیده می‌شود آب انبار است که علامت بسیاری از شهرهای کم آب ما می‌باشد این شهر حدوداً دارای بیش از صد آب انبار است که یا جنبه عمومی و یا وقفی دارد. یکی از این آب انبارهای معروف آب انبار سردار بزرگ است که در محلۀ راه ری واقع شده که گویا ازمناطق کم آب قزوین بوده است.
محل دقیق این آب انبار در خیابان سپه است. ظاهر بیرونی این بنا، گنبد بزرگ آجری است که بر بالای آن مخروطی از کاشیهای فیروزه‌ای رنگ بسیار زیبا قرار گرفته که در واقع حکم یکی از بادگیرهای این بناست. ورودی بنا دری جدید از جنس فلز می‌باشد ولی با اولین قدم به داخل، شما وجود تاریخ را حس می‌کنید. مشخصات پاگرد ورودی، کف پوشیده از آجرهای مربع شکل به اصطلاح “نظامی” است، دیوارها تا نیمه با سنگهای دارای نقوشی زیبا تزئین شده و سقف این قسمت از آجرکاری بی‌نظیری که دارای چیدمانی هندسی و رنگ‌بندی بسیارزیبایی است، ساخته شده. این سبک آجرکاری بر روی هلالی ورودی پله‌های آب انبار نیز به چشم می‌خورد. بر روی قسمتی از دیوار کتیبۀ سنگی که تاریخ ساخت آب انبار و تعمیر آن توسط شهرداری بر رویش حک شده است، دیده می‌شود.
بعد از این پاگرد به پله ها می‌رسیم. ۴۷ پله که ما را به مخزن اصلی هدایت می‌کند. این راه پله به “راه شیر” معروف است زیرا شیرهای آب در این قسمت قرار گرفته است. در انتهای پله‌ها دست راست با چند پله به مخزن اصلی وارد می‌شویم، این راه در دوره اخیر برای بازدید عموم باز شده است. به گفته راهنمای میراث فرهنگی این بنا بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران است. پلان مخزن، مکعب است در ابعاد ۱۷×۱۷ و ارتفاع ۱۷ متر یعنی گنجایشی برابر ۴۹۱۳ مترمکعب که از سه قنات منطقه قنات خیابان، قنات یخچال و قنات طیفوری پر می‌شده است، ۴ بادگیر (هواکش) برای جلوگیری از راکد بودن و همچنین خنکی آب تعبیه شده و ۴ شیر آب که سه تای آن در بالای پله‌ها و یکی دیگر در پایین پله‌ها بوده و استفاده از آنها بستگی به ارتفاع آب داشته است.
این بنا به دست دو برادر به نامهای محمدحسن خان قاجار* ملقب به ساری اصلان و محمدحسین خان قاجار* معروف به سردار ایروانی در سال ۱۲۲۷ه ق ساخته شده است. این دو، فرزندان محمدخان قاجار، بیگلربیگی ایروان بودند که در جنگهای ایران و روس زمان فتحعلیشاه از خود رشادتهای بسیار نشان داده‌اند. معروف است که ساخت این آب انبار و آب انبار دیگری به نام سردار کوچک و مدرسه‌ای به نام مدرسه سردار به علت نذر آنان برای پیروزی در این جنگها بوده است. اگرچه پیروزی نصیب ایران نشد ولی آنان به عهد خود وفا کردند. این بنا در سالهای ۱۳۱۳ و ۱۳۵۷ ش توسط شهرداری مرمت شده، گویا این آب انبار تا دهه ۴۰ مورد استفاده مردم بوده است. در حال حاضر این مکان زیرنظر میراث فرهنگی است.
بر روی دیوارهای داخل بنا، تابلوهای راهنما برای معرفی دو برادر و همچنین تصاویر آثار تاریخی استان قزوین نصب شده است. همچنین یک اثر هنری در مخزن آب انبار بر روی دیوار نصب شده است که دوره ساخت آن را متوجه نشدم، شاید نمادی از جنگاوری این دو سردار باشد.
